Możliwości wykorzystania binokularu (mikroskopu optycznego) w praktycznej gemmologii są rozległe i zróżnicowane. Za jego pomocą można:

1. określać cechy makroskopowe badanego kamienia;
2. ustalać wielkość, rodzaj i charakter inkluzji, które mogą stanowić cechę identyfikacyjną albo stanowić podstawę do oceny jakości kamienia; w szczególnych przypadkach określić płaszczyznę łupliwości, przełamu, a także wszelkich najdrobniejszych uszkodzeń mechanicznych kamienia;
3. identyfikować kamienie składane;
4. badać kamienie o sztucznie zmienionej barwie;
5. oznaczać współczynnik załamania światła.

Wyposażone w dodatkowe urządzenia optyczne mogą służyć do określania pleochroizmu, badania własności optycznych kamieni oraz analizy widm absorpcyjnych, a więc spełniać funkcje dychroskopu, polaryskopu i spektroskopu.
Zaopatrzone w odpowiedni okular z nałożonym wzorem szlifu może służyć do określenia proporcji szlifów znormalizowanych, na przykład szlifu brylantowego.